आजच्या धकाधकीच्या युगात वाढत आलेली एक महत्वाची वैद्दकीय समस्या म्हणजे वंध्यत्व. या सम्यसेवरही घरगुती आयुर्वेदिक उपचार करता येतात. मात्र जीवनशैलीत कोणतेही बदल न करता नुसती औषधे घेणं नक्कीच योग्य नाही. सगळ्यात पहिला मुद्दा म्हणजे, तुमचं शरीर काय म्हणतंय यांच्याकडे तुम्ही लक्ष देताय का?
गर्भधारणा न होण्याची कारणे
वंध्यत्व येण्याची अनेक कारणे आहेत. त्यातील प्रमुख खालीलप्रमाणे,
- एंडिमेट्रिऑसिस म्हणजे गर्भाशयाच्या आतल्या अस्तराला सूज येणे
- पुरुषांमधील शुक्राणूंची संख्या किंवा क्षमता कमी असणे
- स्त्रीच्या ट्यूबमधे ब्लॉक असणं
- उशिरा वयात येणे
- फलन न होणे
- वारंवार गर्भपात होणे
- धातुक्षय
- मृत मूल जन्माला येणे
- पीसीओडी
आयुर्वेद, वंधत्वावरील नैसर्गिक उपचारांचा खजिना
आयु: आणि वेद: म्हणजे आयुष्याचं सम्यक ज्ञान ज्यात आढळतं तो आयुर्वेद. आयुर्वेदामधील दिनचर्या, ऋतूचर्या व रात्रीचर्येचे जे नियम आहेत त्यांचं काटेकोर पालन केल्यास उत्तम परिणाम दिसतात व वंध्यत्वाचं मूळ कारण नष्ट होऊन गर्भधारणा राहण्यास मदत होते.
गर्भवती होण्यासाठी काय योग्य हवं?
गर्भवती होण्यासाठी शरीरात अग्नी योग्य प्रमाणात प्रज्वलित हवा. स्त्रीबीज हे अग्निस्वरूप असतं तर पुरुषबीज हे सौम्य असतं. ही सौम्यता व आग्नेयता टिकणं हे अग्नीवर अवलंबून आहे. अग्नी टिकवावा, जोपासावा व त्याच्या साधर्म्याने बलोपासना करावी. अग्नी मंद झाल्यामुळे सर्व प्रकारचे रोग होतात असं आयुर्वेद सांगतो.
आयुर्वेदाच्या दृष्टीने महत्वाचं काय?
तुम्ही कुठल्या वेळेस अन्न खाताय, त्यावर जाठराग्निने काय क्रिया केली, त्यानंतर आहारसाची निर्मिती उत्तम झालीये का, रस धातू, रक्त मांस, अस्थी, मेद, मज्जा, शुक्र यातील प्रत्येकाचा सूक्ष्म धातू उत्तम काम करतोय का, शुक्राचं शुक्राणू किंवा स्त्रीबीजामध्ये रूपांतर होताना हा अग्नी योग्य काम करतोय का हे अतिशय महत्वाचं आहे. हा अग्नी टिकवणं, जोपासणं घरच्या घरी शक्य असतं व ते केलं कि त्याचे उत्तम परिणाम दिसतात.
वंध्यत्वासाठी मोलाचा आयुर्वेदिक सल्ला
- घरगुती उपचारांमध्ये अग्नी विचार खूप महत्वाचा असतो. व्यायामाने अग्नी चेतवावा. व्यायामाने शरीराला व मनाला दोन्हीला शांतता मिळते. सकाळी किंवा संध्याकाळी पॉट रिकामे असताना व्यायाम करावा.
- सूर्यनमस्कार, योगासने, पोहणे, झुंबा, ट्रेकिंग, बॅडमिंटन यांसारख्या व्यायाम घाम येईपर्यंत करावा. त्यात सातत्य असावं.
- सस्त्रियांच्या शरीराची लवचिकता कमी झाल्याने अग्नी प्रज्वलित होत नाही, नैराश्य येतं. सूर्यनमस्कार हा एक सर्वोत्तम व्यायाम आहे ज्यात संपूर्ण शरीराला व्यायाम होतो. लवचिकता वाढते व श्वासाचा व्यायाम होतो.
- अति चिंतेने रसधातूचा क्षय होतो. रसामुळे होणारं रक्तधातूचं, गर्भाशयाच्या अस्तराचं पोषण होत नाही. आयुर्वेदानुसार सात्विज, मातृज, पितृज तत्त्वांनुसार उपचार केले जातात.
- ट्यूबल ब्लॉक हा सूज,संसर्ग, एंडिमेट्रिऑसिस यामुळे होतो. यात लवचिकता व रस धातू वाढला तर फरक पडतो. आहारात वरण, आमटी, दूध, ताक या रसप्रधान गोष्टी असाव्यात. तिखट, तेलकट कमी करावं. रोज जेवणात दोन दोन चमचे तूप असावं.
- योग्य झोप घेतल्याने पचनक्षमता सुधारते व अग्नी चेतविला जातो.
- वजन कमी करण्यासाठी भूक कधी लागते ते पहा व त्या वेळेला पौष्टिक अन्न खा. रात्री आठच्या आधी जेवून घ्या त्यामुळे अन्न पचन लवकर होते व चरबी साठत नाही.
- हिवाळ्यात शरीराला तिळाच्या तेलाने अभ्यंग करा. उटणं लावा व अंघोळ करा. उटणं म्हणून कुळिथाचं पीठ लावल्यास चरबी लवकर वितळायला मदत होते.
- गरम जेवावे व गरम गरम पाणी प्यावे. आयुर्वेदात मुस्तादी षडंगोदक म्हणून पाणी आहे. मुस्ता,पित्तपापडा, वाळा, पांढरे चंदन व सुंठ यांचे चूर्ण करून, १ चमचा चूर्ण १ लिटर पाण्यामध्ये उकळावे. उकळून १ लिटर उरवावे. त्यानंतर १० मिनिटे ठेवून साका बसला कि वरचं पाणी काढून दिवसभर एकेक घोट पिट राहावे. हे पाणी पचनाला व वजन कमी करायला अत्यंत उपयुक्त आहे. दिवसाला १ लिटर पाणी घ्यावे.
- स्त्रियांमध्ये चांगली बीजनिर्मिती होण्यासाठी अति तिखट, अति चमचमीत खाणं नसावं. लोणचे, पापड, फरसाण, नमकीन टाळावं. तिळाची चटणी, हळीवाची खीर, खारीक, बदाम, काळे मनुके खावेत.
- संसर्गामुळेही वंध्यत्व येऊ शकते. यासाठी १ चमचा हळद गरम पाण्यातून घ्यावी. १ चमचा हळद गरम पाण्यात उकळून गाळून घेऊन त्याने योनिभाग धुवावा.
- पाळीमध्ये रक्तस्त्राव जास्त होत असल्यास नागकेशर उपयुक्त असतं. किंवा १ चमचा तांदूळ पाण्यात धुवून घ्यायचे. कुटून भांड्यात पाणी घालून ठेवून द्यायचे. त्याचा पांढरा साका बाहेर पडतो. तांदुळाचे हे धुवण घेतले कि अतिरिक्त रक्तस्त्राव कमी व्हायला मदत होते. लाल जास्वंदाचं फूल खडीसाखरेबरोबर खाल्ल्यानेही फायदा होतो.
- गुळवेलीच्या सालीच्या काढ्याने पित्त, ताप कमी होतो.
पुरुषांत शुक्राणूंची संख्या वाढवण्यासाठी काय करावे?
शुक्राणूंची संख्या कमी असल्यास शुक्राची सौम्यता कमी झालेली असते. यासाठी पुरुषांनी काही पथ्ये पाळणे आवश्यक आहे.
- आहारात मिठाचं प्रमाण कमी करावं.
- तंबाखू, सिगारेट, गुटका इत्यादि व्यसने बंद करावीत
- चहा, कॉफी मर्यादित घ्यावी
- दूध, तूप, लोणी भरपूर खावे
- डाळिंबं, सीताफळ, पेरू इत्यादि बहुबीजक फळे खावीत
- बदाम, सुके अंजीर, काळ्या मनुका भरपूर खाव्यात
- पुरुषांचे अंडकोष बाहेर असल्याने त्यांच्यासाठी पोहण्याच्या व्यायामाने शुक्राणूंची संख्या वाढायला मदत होते.
- ईडलिंबूच्या सरबताने शरीराची उष्णता व पीठ कमी होते, शुक्राणूंची संख्या व हालचाल वाढते.
या विविध आयुर्वेदिक उपचारांचा तुमच्या दैनंदिन दिनचर्येत समावेश करा. पालकत्वाचा आनंद घेण्यासाठी आरोग्यपूर्ण जगा.
Watch Dr Vinesh Nagare’s exclusive interview. To get updates about all the new videos, subscribe to our YouTube channel by clicking on YouTube button below.
